Kanon ambrozjański co do zasady jest bardzo podobny do kanonu rzymskiego, różni się jednak w niektórych elementach. Przykładem tego jest omawiana niedawno lista świętych. Dziś przedstawiamy nieznany w rycie rzymskim gest kapłana, który po konsekracji rozpościera ręce, podobnie jak Chrystus na krzyżu.
Unde et memores
Po konsekracji następuje modlitwa Unde et memores, w której kapłan wraz z całym ludem wspominając Mękę, Zmartwychwstanie oraz Wniebowstąpienie Chrystusa ofiaruje Bogu Najwyższemu z otrzymanych darów Ofiarę czystą, świętą i niepokalaną. Jest to Chleb święty życia wiecznego i Kielich wiekuistego zbawienia.
W tej modlitwie uwidocznione są trzy największe misteria życia Chrystusa: Męka, Zmartwychwstanie oraz Wniebowstąpienie. Co ważne kapłan nie mówi w liczbie pojedynczej – ofiaruję, ale mnogiej – ofiarujemy. Dzieje się tak, ponieważ cała wspólnota ochrzczonych ma otwartą drogę do życia wiecznego przez działanie Chrystusa, tego samego Chrystusa, który jest obecny w spoczywającej na ołtarzu Ofierze.
Celebrans wypowiadając słowa: Hostiam puram, Hostiam sanctam, Hostiam immaculatam (Ofiara czysta, święta, niepokalana) czyni nad świętymi Postaciami znak krzyża. Nie dlatego, żeby je jeszcze bardziej uświęcić, ale żeby podkreślić ścisły związek z ofiarą krzyżową.
- Hostia pura – Ofiara czysta
Ofiara jest czyta, ponieważ musi podobać się Bogu. Zatem nie jest to ofiara składana bożkom. Tutaj należy odnieść się do Starego Testamentu, gdzie wszystkie ofiary składane w Świątyni jerozolimskiej miały być czyste, nigdzie wcześniej nie złożone lub obiecane. Sam Chrystus był oddany tylko Bogu. - Hostia sancta – Ofiara święta
Ofiara Chrystusa jest prawdziwie święta. To On złożył Bogu doskonałą Ofiarę wieczorną. Wszystkie dotychczasowe ofiary składane w Świątyni były niedoskonałe, niepełne. Dopiero Chrystus przez śmierć na Krzyżu je dopełnił. Teraz tak samo uświęca nieustannie Ofiarę bezkrwawą na ołtarzu. - Hostia immaculata – Ofiara niepokalana
Ofiary składane w Świątyni były szczegółowo dopierane, nie mogły mieć skaz. Podobnie Chrystus, który nigdy nie zaznał grzechu. Tak jak ofiara przebłagalna (por. Kpł 16) został zniszczony za grzechy człowieka, jednak niszcząc siebie wysłużył nam życie wieczne.
W końcu osobno czyniony jest znak krzyża nad Hostią – Panem sanctum vitae aeternae (Chleb święty życia wiecznego) oraz nad Kielichem – et Calicem salutis perpetuae (i Kielich wiecznego zbawienia). Dzieje się tak, ponieważ Ciało Pana zostało przybite na krzyżu. Znak krzyża nad Kielichem ma uświadomić, że znajduje się w nim prawdziwa Krew ta sama, którą Chrystus przelał na krzyżu.
Modlitwa ta jest przejściem od Męki – złożenia doskonałej ofiary, przez pocieszenie Zmartwychwstania do nadziei płynącej z Wniebowstąpienia. Ci, za których Chrystusa umarł, dla nich też zmartwychwstał i teraz na nich oczekuje siedząc po prawicy Ojca.
Właśnie od tej modlitwy znaki krzyża nie są czynione jako wyraz błogosławieństwa, ale pogłębienia nierozwalanego związku krzyża z dokonującą się Ofiarą.
W rycie ambrozjańskim
Ryt ambrozjański zachowuje tę modlitwę, jednak ubogacając ją nieco. Związek obecnej na ołtarzu Ofiary – Ciała i Krwi Pańskiej z ofiarą krzyżową jest jeszcze bardziej podkreślony. Na początku modlitwy Unde et memores kapłan rozkłada ręce, podobnie do rozpięcia przez Chrystusa rąk na krzyżu. Ryt rzymski ogranicza rozłożenie rąk do szerokości klatki piersiowej. Wtedy celebrans wypowiada słowa o męce, zmartwychwstaniu i wniebowstąpieniu. Co ważne ryt ambrozjański pomija słowo beatae (błogosławioną) w odniesieniu do Męki Pańskiej, natomiast dodaje słowo mirabilis (najbardziej chwalebne) w odniesieniu do Zmartwychwstania.
Gest ten był obecny w liturgii ambrozjańskiej przynajmniej od XII wieku. Został także zachowany po ostatniej reformie mszału.
| rzymski tekst modlitwy | ambrozjański tekst modlitwy |
| Unde et memores Domine, nos servi tui, sed et plebs tua sancta, eiusdem Christi Filii tui Domini nostri, tam beatae passionis, nec non et ab inferis resurrectionis, sed et in caelos gloriosae ascensionis: offerimus praeclarae majestati tuae de tuis donis ac datis, hostiam (+) puram, hostiam (+) sanctam, hostiam (+) immaculatam, Panem (+) sanctum vitae aeternae, et Calicem (+) salutis perpetuae. | Unde et memores, Domine, nos servi tui, sed et plebs tua sancta, Domini nostri Jesu Christi passionis, nec non et ab inferis mirabilis resurrectionis, sed et in caelos gloriosissimae ascensionis, offerimus praeclarae maiestati tuae, de tuis donis ac datis, Hostiam (+) puram, Hostiam (+) sanctam, Hostiam (+) immaculatam, hunc Panem (+) sanctum vitae aeternae, et Calicem (+) salutis perpetuae. |
Inne ryty
Gest rozkładania rąk przez kapłana na znak krzyża po konsekracji występuje nie tylko w rycie ambrozjańskim. Jest znany także w rycie karmelitańskim, dominikańskim, kartuskim, jak również w rycie lyońskim. Co ciekawe ryt sarum także przewiduje ten gest. Jego wymowa jest podobna co do znaczenia w rycie mediolańskim.
Opracowano na podstawie:
- Giustino Borgonovo, Manuale di Liturgia Ambrosiana, 1953
- Andrea Ferrigni-Pisone, Supplimento alla guida liturgica, 1842
- Prosper Guéranger OSB, Explication de la Sainte Messe, 1985
- Missale Ambrosiano, 1954
- materiały własne
