Menu Zamknij

Ambrozjańskie Litaniarum. Czarny kolor po Wniebowstąpieniu?

W poniedziałek, wtorek i środę po Wniebowstąpieniu Pańskim w rycie mediolańskim odbywało się triduum pokutne zwane Litanie Triduane lub Litaniarum. Jaka jest jego historia? Czy ma powiązania z rytem rzymskim? Jak wielkie były procesje?

Początki Litanii

Badacze rytu ambrozjańskiego doszukują się powiązań mediolańskich litanii do obchodzonych do niedawna powszechnie w całym Kościele katolickim tzw. Dni Krzyżowych. Są to trzy dni (poniedziałek, wtorek i środa) poprzedzające uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego. Zapoczątkował je w Galii pomiędzy 471 a 475 rokiem biskup Vienne Mamert jako dni błagalne o oddalenie głodu, klęsk oraz wojen. Stopniowo upowszechniły się w całym Kościele zachodnim.

Jednak już teraz widać różnicę pomiędzy porządkiem zachodnim a ambrozjańskim, gdzie Litanie obchodzone są w tygodniu już po Wniebowstąpieniu a nie przed. Z resztą w całej prowincji kościelnej pokrywającej się z terenami obecnych północnych Włoch takie umiejscowienie tych dni było dość powszechne. Potwierdzają to manuskrypty prowincji mediolańskiej z VII i VIII wieku (m.in. Codex Mediolanensis oraz Codex Vercellensis).

Post przed Pięćdziesiątnicą?!

Święty Ambroży w 25 rozdziale Wykładu ewangelii wg św. Łukasza pisze w następujący sposób:

Dlatego nasi przodkowie przekazali nam, że wszystkie pięćdziesiąt dni do Pięćdziesiątnicy będą obchodzone tak, jakby były Wielkanocą (…) Przez te pięćdziesiąt dni Kościół nie zna postu, jak niedziela, w której Pan zmartwychwstał, a wszystkie dni są jak niedziela.święty Ambroży - Wykład ewangelii wg św. Łukasza

Praktyka postu kłóci się z radosnym czasem od Zmartwychwstania do Zesłania Ducha Świętego, natomiast ma swoje uzasadnienie m.in. w smutku apostołów po Wniebowstąpieniu Pańskim, kiedy to czekali na przyjście Ducha Świętego (Łk 5, 34-35; Mt 9,15), a zatem jest całkowicie zgodna z prawem.

W tym względzie bardzo interesujące jest to, że święty Filastriusz (330-397), chrześcijański pisarz i biskup Brescii, współczesny świętemu Ambrożemu tak komentuje posty roku liturgicznego:

W rzeczywistości należy pościć w wigilię Narodzenia Pana i Zbawiciela, a następnie w wigilię Wielkanocną, podczas Wielkiego Postu, podobnie jak w wigilię Wniebowstąpienia do nieba czterdziestego dnia po Wielkanocy, a potem aż do Pięćdziesiątnicy na dziesięć lub więcej dni, które Święci Apostołowie po Wniebowstąpieniu przeżywali, pogrążając się w postach i modlitwach, ponieważ jest napisane, że zasłużyli na zesłanie Ducha Świętego w pełni Boskiego Ducha i doskonałości mocy.święty Filistariusz

Także święty Hieronim w swoim komentarzu do ewangelii wg św. Mateusza, prawdopodobnie napisanym podczas jego pobytu w Jerozolimie między końcem IV, a początkiem V wieku, wspomina tradycję przestrzeganą przez niektórych, która nakazywała post „po odejściu pana młodego”, przypominając sobie czterdzieści dni po Wielkanocy.

Tutaj przeczytasz artykuł o czarnym kolorze w liturgii ambrozjańskiej

Obrona świętych

Obchody Litanii stanowią jedne z najstarszych elementów tradycji mediolańskiej ściśle związanych z historią regionu. Postny charakter tych dni jednoczy się z procesjami pokutnymi, które miały wybłagać spokój i pokój w trudnych czasach wojen, które dręczyły północne Włochy. Właśnie tej intencji można przypisywać rozpoczęcie pielgrzymowania po kościołach, które sąsiadowały z dawnymi murami miejskimi, aby święci patronowie strzegli miasta tworząc niejako święte wały ochraniające przed najazdami.

Tradycja ambrozjańska w tym miejscu znów powraca do swego świętego patrona – Ambrożego, który polecił wybudować cztery bazyliki – Martyrum (obecnie bazylika św. Ambrożego), Virginum (obecnie stoi tam bazylika San Simpliciano), Apostolorum (bazylika San Nazaro in Brolo) oraz Prophetarum i Confessorum (obecnie bazylika San Dionigi).
Sam święty Ambroży w liście XX do swojej siostry Marcelliny podkreśla znaczenie budynków kultu chrześcijańskiego w mieście jako ważnego w obronie wiary Mediolanu.

Z pewnością w niespokojnych stuleciach najazdów barbarzyńskich ludności i wojen na włoskiej ziemi pomysł objęcia murów miejskich ochroną świętych był szczególnie cenny dla wiernych.

Liturgia stacyjna

Trzydniowe liturgie były wyjątkowo bogate w obrzędy. Pierwszego dnia arcybiskup, kapituła metropolitarna oraz całe duchowieństwo miasta spotykało się w katedrze letniej (znany w północnych Włoszech system dwu-katedrowy – letniej i zimowej zanikł w Mediolanie wraz z budową obecnej katedry; w przyszłości powstanie o tym osobny artykuł) gdzie arcybiskup błogosławił popiół.

W tradycji ambrozjańskiej posypanie popiołu znajdowało się na początku liturgii triduum, a nie w Wielkim Poście, który zresztą miał inną datę początku niż w rycie rzymskim.

Zobacz jak wygląda ambrozjański kalendarz i rok liturgiczny

Następnie duchowieństwo katedry udawało się w uroczystej procesji do północnej bramy miasta. Szyk procesyjny przewidywał podział na godności, gdzie każda grupa była poprzedzona własnym krzyżem procesyjnym. Podobnie było np. w Rzymie, gdzie podczas procesji w Środę Popielcową z bazyliki św. Anastazji do bazyliki św. Sabiny niesiono siedem krzyży z siedmiu wielkich diakonii rzymskich.

Po przybyciu do bramy północnej arcybiskup odmawiał modlitwę Mœstorum refugium, po czym procesja udawała się do pierwszego (San Simpliciano) z dwunastu kościołów stacyjnych odwiedzanych tego dnia. Później procesja udawała się do następnych kościołów w towarzystwie śpiewu antyfon, psalmów i hymnów.

Stacje w kościołach wyglądały (co do zasady) następująco: po przybyciu śpiewano dwunastokrotnie Kyrie eleison (kolejna cecha charakterystyczna rytu), następowała kolekta, czytanie ze Starego Testamentu, śpiew oraz czytanie z Nowego Testamentu.

W końcu po powrocie do katedry odprawiana była Msza święta.

Przez następne dwa dni liturgia stacyjna była identyczna, jednak odwiedzano inne kościoły. Również we wtorek i środę pielgrzymka kończyła się Mszą odprawianą w jednej z dwóch katedr (lub później w Duomo).

Posłuchaj dwunastokrotnego Kyrie eleison:

Teksty liturgiczne

Używane podczas czytań w kościołach stacyjnych teksty były w pewien sposób powiązane z patronami tychże stacji. Przykładowo w przypadku stacji w kościołach San Eufemia, San Valeria czy San Agatha przynajmniej jedno z dwóch czytań (Stary lub Nowy Testament) miało jako głównego bohatera znaczącą kobiecą postać biblijną lub jedną z kobiet, które Jezus spotkał w swoim głoszeniu.

Powiązania do tej trzydniowej liturgii stacyjnej odnaleźć można w rzymskiej wielkopostnej liturgii stacyjnej, która jest silnie skoncentrowana na kulcie świętych. Mszał rzymski (do 1962 roku) przewiduje na każdy dzień Wielkiego Postu stację w innym kościele. Ta praktyka jest także obecna po dziś dzień.

Zabytkowe ewangeliarze ambrozjańskie (także inne północnowłoskie) wskazują na dni litanii fragmenty ewangelii wg św. Mateusza opowiadające o Kazaniu na Górze. W kodeksach ambrozjańskich jest on czytany prawie w całości pierwszego dnia. Warto zauważyć, że te fragmenty ewangelii są czytane także w pierwszych czterech tygodniach Wielkiego Postu. Szczególnie jako katecheza mistagogiczna dla katechumenów. Szczególnie interesująca jest perykopa ewangeliczna na Mszę trzeciego dnia (Mt 15, 32-38 – drugie rozmnożenie chlebów), która znajduje się, nie tylko w Codex Mediolanensis, ale również w Mszale Bobbio oraz w Liber Commicus.

Jednocześnie polecamy stronę pana Andrea Cherchi, który w niesamowity sposób przedstawia i dokumentuje życie Mediolanu: www.facebook.com/andreacherchimilano

Opracowano na podstawie:
  • Litaniæ majores et triduanæ solemnes ritu Ambrosiano, 1725
  • opracowanie przygotowane przez Nicola De Grandi
  • materiały własne
Zobacz naszą stronę na facebooku
fb-share-icon
Opublikowany wartykuły

Podobne wpisy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.