W pierwszych wiekach chrześcijaństwa wierni przynosili dary m.in. wypieczone przez siebie chleby i przygotowane wino, które były wykorzystywane do sprawowania Mszy świętej. Ich przekazanie odbywało się po Liturgii Słowa. Nie był to jednak czysto praktyczny obrzęd. Przede wszystkim procesja z darami wyrażała gotowość do złożenia ofiary także z samych siebie. W ciągu wieków, w miarę upowszechnienia się składania ofiar pieniężnych procesja z darami zanikła. W zreformowanym rycie rzymskim została przywrócona jako fakultatywna.
Szkoła Świętego Ambrożego
Jednak w antycznym rycie mediolańskim procesja z darami nie zanikła całkowicie. Jej pozostałością była procesja członków Szkoły Świętego Ambrożego (Schola Sancti Ambrosii) zwanych także Vecchioni. Jej grono stanowiło dwunastu sędziwych mężczyzn i tyle samo kobiet. Pierwszy spośród nich miał prawo posługiwać się ferulą, jaką posługują się kanonicy kapitulni. Istnienie tego swojego rodzaju cechu poświadczają dokumenty już w XII wieku.
Członkowie uczestniczyli m.in. w procesjach z relikwiami Gwoździa (według tradycji tym Gwoździem Chrystusa posługiwał się św. Konstantyn) na przykład nosząc świece, czy właśnie podczas Mszy świętej sprawowanej przez arcybiskupa lub przez niego koncelebrowanej od tronu. W tym wpisie skupimy się na posłudze podczas Mszy świętej.
Tytułem wyjaśnienia: ryt antyczny (rito ambrosiano antico), podobnie jak klasyczny ryt rzymski, nie przewidywał koncelebry sakramentalnej, ale ceremonialną (Msza w obecności biskupa łac. coram episcopo).
Przebieg ceremonii
Po wygłoszonym Słowie Bożym (czytaniach mszalnych ze Starego Testamentu, Listów Apostolskich lub Dziejów i Ewangelii oraz po homilii), po przygotowaniu ołtarza przez diakona i subdiakona w zwykły sposób, miała miejsce procesja z darami, w której brało udział dwóch mężczyzn i dwie kobiety zwanych odpowiednio Vecchioni i Vecchione. Przynosili dary ołtarza – hostię oraz wino, dlatego były najczęściej umieszczane w ozdobnych srebrnych kustodiach i ampułkach (kielichach).
Jeżeli Mszę sprawował arcybiskup, wtedy mężczyźni po przybyciu do prezbiterium udawali się do arcybiskupa siedzącego na tronie i oddawali dary. Arcybiskup błogosławił i podawał do ucałowania manipularz. W przypadku, gdy Mszę celebrował inny kapłan np. kanonik kapitulny, przyjmował on dary przy wejściu do głównego chóru. Potem dary od kobiet przyjmował archiprezbiter katedralny przy wejściu do niższego chóru.
Następnie otrzymane dary przekazywano diakonowi (wino) i subdiakonowi (hostię), które umieszczali w specjalnych srebrnych kielichach.
Według niektórych źródeł złożone dary były wykorzystywane podczas innych Mszy.
Stroje
Stroje damskie i męskie różniły się między sobą.
Na strój mężczyzn składał się: spiczasty kaptur zakończony pomponem. Oczywiście pod nim znajdowała się sutanna oraz komża (cotta).
Strój kobiet prezentował się następująco: suknia z czarnej wełny z paskiem oraz białą lnianą czapką na której umieszczano jedwabny czarny welon, który przykrywał szyję innym lnianym materiałem ułożonym w zakładki.
Podczas procesji z darami mężczyźni, podobnie i kobiety niosące ofiary, zakładali specjalną dużą białą tkaninę zakrywającą ich ramiona, ręce oraz dłonie. Materiał ten często sięgał aż do kolan czy nawet kostek. Był nazywany fanonem. Właśnie przez tę tkaninę trzymali ofiarowywane hostie i wino.
Fanon składał się z dwóch płatów. Rozmiar to ok. 1,2 metra szerokości i 2,6 metra długości. Z tego powodu szata z otworem na głowę przypominała nieco ornat. Oczywiście na materiale nie umieszczało się żadnych haftów ani ozdób.
Opracowano na podstawie:
- St. Paul’s Ecclesiological Society, vol. IV
- M. Magistretti, Vesti Ecclesiastiche in Milano, 1905
- E.G. Cuthbert F. Atchley, The Ambrosian liturgy, 1909
- Missale Ambrosianum, ordinarium missae
- Rysunki ze zbiorów Nicola De Grandi
Serwis mediolanski.pl serdecznie dziękuje Panu Nicola De Grandi za konsultacje merytoryczne przy opracowywaniu materiału.
Website mediolanski.pl sincerely thanks Mr Nicola de Grandi for essential consultations with elaboration of this material.
