W rycie mediolańskim Adwent podobny jest do Wielkiego Postu, ponieważ również trwa sześć tygodni. Rozpoczyna się w niedzielę po święcie świętego Marcina biskupa (11 listopada), dlatego w tradycji ambrozjańskiej nazywa się go czasami postem świętego Marcina. Skąd taka różnica wobec rzymskich zwyczajów?
Święty Marcin zaczyna Adwent
Jedno ze staropolskich przysłów brzmi tak: Jaki dzień na świętego Marcina, taka będzie cała zima. Pasuje ono do tematu tego artykułu, ponieważ właśnie od niedzieli po wspomnieniu tego świętego według tradycji ambrozjańskiej rozpoczyna się zimowy okres roku liturgicznego – Adwent.
Formalnie Adwent rozpoczyna się jednak od pierwszych nieszporów I niedzieli Adwentu, która przypada pomiędzy 13 a 19 listopada.
Nie tylko wspomnienie świętego Marcina ma związek z określaniem terminu rozpoczęcia Adwentu, ale i on sam. Święty był w latach 371-398 biskupem Tours (miasto w środkowej Francji umiejscowione nad rzeką Loarą). Jemu zawdzięczamy wprowadzenie obchodów Adwentu w liturgii gallikańskiej. Warto zaznaczyć, że lata życia oraz posługi biskupiej świętego Marcina pokrywają się także z latami życia i posługi świętego Ambrożego.
Adwent, jako okres przygotowań do Bożego Narodzenia, obserwowany jest nie tylko w Galii ale i w Hiszpanii już pod koniec IV wieku. Można zatem powiedzieć, że święty Marcin jest swojego rodzaju strażnikiem Adwentu.
Zobacz procesję wejścia Mszy świętej sprawowanej w I niedzielę Adwentu 2017 roku w kościele pw. Matki Bożej Pocieszenia w Mediolanie (Chiesa di Santa Maria della Consolazione):
Skąd wziął się Adwent?
Boże Narodzenie jest jednym z trzech najważniejszych świąt w Kościele katolickim. Pozostałe to Zmartwychwstanie Pańskie i Zesłanie Ducha Świętego. Do Zmartwychwstania przygotowuje Wielki Post, do Zesłania Ducha Świętego czas wielkanocny, a do Bożego Narodzenia właśnie Adwent.
Stąd też występują silne powiązania pomiędzy Adwentem a Wielkim Postem. W obu przypadkach w liturgii ambrozjańskiej używa się koloru morello (głębokiego fioletowego). Nie śpiewa się także podniosłego hymnu Gloria in excelsis Deo (Chwała na wysokości Bogu). Obie te rzeczy mają podkreślić pokutny charakter Adwentu jak i Wielkiego Postu. Z drugiej strony Adwent ma także charakter radosny, ponieważ nadal brzmi Alleluja oraz używa się organów.
| Tutaj przeczytasz artykuł o kolorze morello w liturgii ambrozjańskiej |
Inną cechą wspólną Wielkiego Postu i Adwentu był czas trwania – sześć tygodni. W VII wieku, decyzją papieża Grzegorza I, zwanego Wielkim, Adwent skrócono do czterech tygodni. Praktyka ta wkrótce rozszerzyła się na większość Kościoła łacińskiego. Wyjątkiem był Mediolan, gdzie zachowano starożytną praktykę sześciu tygodni.
Wielkie antyfony Adwentowe
Podobnie jak w zwyczaju rzymskim, również i w rycie ambrozjańskim używa się tzw. wielkich antyfon adwentowych. Są to antyfony wykorzystywane w liturgii od 17 do 23 grudnia. Za ich autora uznaje się wspomnianego już świętego Grzegorza Wielkiego, chociaż najprawdopodobniej ten papież potwierdził jedynie ich istnienie w liturgii rzymskiej.
Znany do dzisiaj kształt antyfon nadał, żyjący w IX wieku, liturgista i teolog, Amalariusz z Metzu. Warto pochylić się nad ich treścią i budową. Zaczynają się od słów:
- Sapientia (Mądrości),
- Adonai (Panie),
- Radix (Korzeniu),
- Clavis (Kluczu Dawida),
- Oriens (Wschodzie),
- Rex (Królu),
- Emmanuel (Emmanuelu).
Gdy weźmiemy pierwsze litery tych antyfon, zaczynając od ostatniej utworzymy dwa łacińskie słowa: ero cras, co możemy przetłumaczyć na jutro przybędę.
Mediolańskie różnice
Nie tylko data rozpoczęcia Adwentu jest inna w zwyczaju rzymskim i zwyczaju mediolańskim (ambrozjańskim). Ten drugi przechowuje także inne różnice.
Pierwszą z nich jest brak koloru różowego w liturgii. Rzymska liturgia dwa razy do roku umożliwia korzystanie z szat tego koloru. Są to: III niedziela Adwentu zwana niedzielą gaudete oraz IV niedziela Wielkiego Postu zwana niedzielę laetare. Ich nazwy wywodzą się od pierwszych słów introitów mszalnych. Kościół mediolański nie przewiduje takiego wyróżnika.
Drugą różnicą jest obchód VI niedzieli Adwentu, kiedy to przypada święto Wcielenia Pana Naszego Jezusa Chrystusa, zwane także świętem Boskiego Macierzyństwa Maryi. Używa się wówczas szat liturgicznych koloru białego. Od tego dnia dni liturgiczne noszą nazwę de expectato, co można przetłumaczyć jako w oczekiwaniu.
Adwent kończy się uroczystą mszą wigilijną rozpoczynającą obchód Narodzenia Pańskiego. Zgodnie ze zwyczajem na ołtarzu pod krzyżem można umieścić figurkę Dzieciątka Jezus.
| Zobacz jak wygląda ambrozjański kalendarz i rok liturgiczny |
Nie ma żadnych dowodów na to, że Grzegorz Wielki skrócił Adwent w Rzymie. Można jedynie przypuszczać (choć nie jest pewne, ze to za jego pontyfikatu), że zaprowadził zwyczaj 4 tygodniowego Adwentu, będącego wynalazkiem rzymskim, innym niz gallikański i mediolański post po św. Marcinie.